Większość osób (nie tylko psiarzy) zgodzi się z tym, że psy są na swój sposób inteligentne. Ocenianie ich mądrości według ludzkich standardów ogólnie mija się z celem, ale jest to niekiedy konieczne np. przy pracujących czworonogach. Właśnie dlatego Stanley Coren, profesor psychologii zwierząt z Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej, postanowił spojrzeć na tę kwestię z innej perspektywy. Opracował własne kryteria, według których można określić inteligencję psów. Jego metodologia może być dla wielu z nas kontrowersyjna.
Nie istnieją analogiczne dla psów testy IQ, które są stosowane u ludzi, dlatego w swojej książce „Inteligencja psów” Coren wyróżnił trzy główne aspekty psiej bystrości: inteligencję instynktowną, inteligencję adaptacyjną oraz inteligencję pracy i posłuszeństwa. To właśnie ta ostatnia cecha posłużyła mu do stworzenia rankingu, ponieważ najłatwiej poddaje się ocenie i porównaniu.
Co decyduje o tym, że dana rasa psa jest uznawana za inteligentną?
Głównym kryterium klasyfikacji była zdolność do współpracy z człowiekiem. Profesor nie opierał się jednak wyłącznie na własnych obserwacjach – przeprowadził zakrojone na szeroką skalę badania, w których wzięło udział 208 profesjonalnych trenerów psów z Ameryki Północnej. Wyniki zostały opublikowane w 1994 roku, a następnie ponownie wydane w 2006 roku.
Na przestrzeni lat wiele z jego wniosków zostało potwierdzonych przez kolejne badania dotyczące zdolności poznawczych psów, jednak nie brakuje również głosów krytycznych. Niektórzy eksperci w dziedzinie kognitywistyki oraz trenerzy psów kwestionują podejście Corena, zwracając uwagę na ograniczenia jego metodologii.
Opracowany ranking dzieli rasy na sześć grup – od tych uznawanych za najbardziej inteligentne, po te, które wykazują mniejszą skłonność do współpracy z człowiekiem. W przypadkach, gdy rasy osiągnęły identyczne wyniki, profesor zastosował oznaczenie ex aequo.
Warto zauważyć, że w zestawieniu uwzględniono jedynie rasy psów oficjalnie uznane przez organizacje kynologiczne, dlatego nie znajdziemy tam kundelków. Nie oznacza to jednak, że psy nierasowe są mniej bystre – Coren sam podkreśla w swojej książce, że około 51 proc. inteligencji psa zależy od genetyki, a 49 proc. od środowiska i warunków wychowawczych.
Ranking najbardziej inteligentnych ras psów wg prof. Stanleya Corena
I. Najinteligentniejsze psy
Nauka nowych komend: mniej niż 5 powtórzeń. Posłuszeństwo: w 95 proc. przypadkach lub więcej.
1. Border collie
2. Pudel
3. Owczarek niemiecki
4. Golden retriever
5. Doberman pinczer
6. Owczarek szetlandzki
7. Labrador retriever
8. Papillon
9. Rottweiler
10. Australijski pies pasterski (Australian Cattle Dog)
II. Znakomite psy pracujące
Nauka nowych komend: 5 do 15 powtórzeń. Posłuszeństwo: w 85 proc. przypadkach lub więcej.
11. Welsh Corgi Pembroke
12. Szanucer miniatura
13. Springer spaniel angielski
14. Tervuren (owczarek długowłosy)
15. Schipperke / Owczarek belgijski
16. Collie, Szpic wilczy
17. Wyżeł niemiecki krótkowłosy
18. Flat-coated retriever / Angielski cocker spaniel / Sznaucer
19. Épagneul breton
20. Cocker spaniel
21. Wyżeł weimarski krótkowłosy
22. Belgijski Malinois / Berneński pies pasterski
23. Szpic miniaturowy
24. Irlandzki spaniel dowodny
25. Wyżeł węgierski krótkowłosy
26. Welsh Corgi Cardigan
III. Ponadprzeciętne psy pracujące
Nauka nowych komend: 15 do 25 powtórzeń. Posłuszeństwo: w 70 proc. przypadkach lub więcej.
27. Chesapeake Bay retriever / Puli / Yorkshire terrier
28. Sznaucer olbrzym
29. Airedale terrier / Bouvier des Flandres
30. Border terrier / Owczarek francuski Briard
31. Springer spaniel walijski
32. Manchester terrier
33. Samojed
34. Field spaniel / Nowofunland / Terier australijski / Amerykański Staffordshire terier / Seter szkocki/ Bearded collie
35. American Eskimo dog, Cairn terrier, Kerry blue terrier, Seter irlandzki
36. Elkhund szary
37. Pinczer małpi / Australijski silky terier / Pinczer miniatura / Seter angielski / Pies faraona / Clumber spaniel
38. Norwich Terrier
39. Dalmatyńczyk
IV. Psy przeciętnie pracujące/posłuszne
Nauka nowych komend: 25 do 40 powtórzeń. Posłuszeństwo: w 60 proc. przypadkach lub więcej.
40. Soft-coated wheaten terrier / Bedlington terrier / Foksterier krótkowłosy
41. Curly-coated retriever / Wilczarz irlandzki
42. Kuvasz / Owczarek australijski (typ amerykański)
43. Chart perski, Szpic fiński, Pointer
44. Cavalier King Charles spaniel / Wyżeł niemiecki szorstkowłosy / Black-and-tan coonhound / Amerykański spaniel dowodny
45. Husky syberyjski / Bichon Frise / King charles spaniel
46. Spaniel tybetański / Foxhound angielski, /Otterhound / Foxhound amerykański, Greyhound, Harrier / Parson Russel terrier/ Gryfon Korthalsa
47. West Highland white terrier / Hawańczyk / Chart szkocki
48. Bokser / Dog niemiecki
49. Jamnik, Staffordshire bulterier, Shiba Inu
50. Malamut
51. Whippet, Shar pei, Foksterier szorstkowłosy
52. Rhodesian ridgeback
53. Podenco z Ibizy, Terier walijski, Terier irlandzki
54. Boston terrier, Akita
V. Psy „znośnie” pracujące/posłuszne
Nauka nowych komend: 40 do 80 powtórzeń. Posłuszeństwo: w 30 proc. przypadkach lub więcej.
55. Skye terrier
56. Norfolk terrier / Sealyham terrier
57. Mops
58. Buldog francuski
59. Gryfonik brukselski / Maltańczyk
60. Charcik włoski
61. Grzywacz chiński
62. Dandie Dinmont terrier / Petit Basset Griffon Vendéen / Terier tybetański / Chin japoński / Lakeland terrier
63. Owczarek staroangielski (bobtail)
64. Pirenejski pies górski
65. Terier szkocki / Bernardyn
66. Bulterier
67. Chihuahua
68. Lhasa apso
69. Bulmastif
VI. Psy najmniej pracujące/posłuszne
Nauka nowych komend: 80 do 100 powtórzeń lub więcej. Posłuszeństwo: w 30 proc. przypadkach lub gorzej.
70. Shih Tzu
71. Basset
72. Mastif / Beagle
73. Pekińczyk
74. Bloodhound
75. Borzoj
76. Chow chow
77. Buldog
78. Basenji
79. Chart afgański
Po co mierzy się inteligencję psów?
Można zauważyć, że klasyfikacja opiera się głównie na zdolności psów do nauki komend i wykonywania poleceń przez człowieka, co bywa przedmiotem dyskusji. Przecież inteligencja u zwierząt jest znacznie bardziej złożona i nie ogranicza się jedynie do tego, by słuchać.
U ludzi zdolności intelektualne również przybierają różne formy – ktoś może świetnie radzić sobie z rozwiązywaniem skomplikowanych równań matematycznych, a jednocześnie mieć trudności w relacjach społecznych. Czy to oznacza, że jest mniej inteligentny? Oczywiście, że nie.
Podobnie w świecie zwierząt – pies, który nie chce podporządkować się poleceniom, nie jest automatycznie „głupi”. Patrząc z tej perspektywy, jak w takim razie ocenić mądrość kotów, które słyną z niezależności i chadzania własnymi ścieżkami?
Obecnie nie ma jednak lepszego sposobu na ocenę psiej inteligencji niż analiza zdolności do nauki i współpracy z człowiekiem. Umiejętność rozumienia, przyswajania oraz wykonywania poleceń świadczy o pewnym rodzaju mądrości.
Celem takiego rankingu nie jest jedynie szufladkowanie psów według ich IQ, ale przede wszystkim określenie predyspozycji poszczególnych ras. Dzięki temu można wskazać, które psy najlepiej sprawdzą się w pracy w policji, służbach ratunkowych czy jako psy asystujące osobom z niepełnosprawnościami.
To właśnie w takich dziedzinach posłuszeństwo i zdolność do nauki są kluczowe. Choć ranking Corena może budzić pewne kontrowersje, bez wątpienia stanowi istotny punkt odniesienia w badaniach nad zdolnościami poznawczymi psów i ich przydatnością w różnych dziedzinach życia.