O warszawskim Belwederze i małych Belwederach opowiada Maciej Sotomski z Towarzystwa Miłośników Historii.
92. felieton pod wspólną nazwą: Stolica historii. Przedstawiają członkowie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, które są już od trzech lat emitowane w każdą sobotę, w nieco skróconej wersji, w Radiu Kolor, rozpoczyna kolejny sezon historycznych gawęd.
Podcast Radia Kolor jest pod tekstem.
Z cyklu:
Stolica historii. Przedstawiają członkowie
Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.
Odcinek XCII:
Belweder
i dwa „Małe Belwedery”
Opowiada Maciej Sotomski
Belweder przy Łazienkach jest znany przez wszystkich chyba Polaków. To miejsce związane bardzo mocno z historią Polski. Ale mało osób wie, że w Warszawie są jeszcze tzw. „Małe Belwedery” położone na Ochocie i na Mokotowie.
Zacznijmy od Pałacu Belwederskiego, który ma bogate dzieje zarówno architektoniczne, jak i historyczne. Obecny jego wygląd i charakter wiąże się najbardziej z okresem klasycyzmu warszawskiego pierwszego ćwierć wieku XIX w.
Zarówno piękny teren dzisiejszego Belwederu wzniesiony stosunkowo wysoko w porównaniu do innych terenów Warszawy, jak i wspaniały widok rozpościerający się z tego miejsca na okoliczne miejscowości zwrócił na siebie uwagę władców miasta.
Posiadłość belwederska jako część terenów Ujazdowa stanowiła pierwotnie własność książąt mazowieckich. W 1526 roku przeszła jako darowizna książęca we władanie o.o Augustianów, później zakupił ją król Zygmunt III Waza. W ciągu następnych wieków Belweder często zmieniał właścicieli.
W XVIII wieku posiadłość nabył Stanisław August Poniatowski który przeznaczył Belweder na fabrykę farfurów i fajansów. Ciekawostką jest to, że do tej pory w jednym z pomieszczeń Pałacu znajdują się dwa wazony wyprodukowane w Belwederze.
W 1818 roku Belweder nabył rząd Królestwa Kongresowego z inspiracji Wielkiego Księcia Konstantego, który postanowił urządzić tu swą prywatną rezydencję. Budowę nowego pałacu powierzył Konstanty wybitnie utalentowanemu architektowi Jakubowi Kubickiemu. Około 1822 roku stanął nowy budynek, jeden z najlepszych w Warszawie przykładów architektury wczesnego klasycyzmu. Ciekawostką jest to że piwnice przeznaczono na więzienie gdzie umieszczano więźniów politycznych m.in. przebywał tu Maurycy Mochnacki, który przez kilka miesięcy przykuty łańcuchem do taczek pracował w ogrodzie botanicznym.
To tu podchorążowie próbowali w listopadzie 1830 roku pochwycić ks. Konstantego doprowadzając finalnie do wybuchu wojny polsko-rosyjskiej. Po powstaniu listopadowym Belweder wraz z Łazienkami stał się własnością carów rosyjskich. Do wybuchu I wojny światowej Belweder był letnią rezydencją generałów-gubernatorów rosyjskich.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku w Belwederze 29 listopada (w rocznice wybuch Powstania Listopadowego) zamieszkał Naczelnik Państwa, komendant Józef Piłsudski Od 1922 Pałac był siedzibą Prezydentów Rzeczypospolitej: Gabriela Narutowicz i Stanisława Wojciechowskiego.
Po zamachu majowym w 1926 roku powrócił tu znowu marszałek Piłsudski i mieszkał do śmierci, tj. do 12 maja 1935 r. Do wybuchu II wojny światowej w Belwederze było Muzeum Piłsudskiego.
W październiku 1939 Belweder odwiedza po defiladzie w al. Ujazdowskich Adolf Hitler. W czasie okupacji Belweder był warszawską rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka.
Po wkroczeniu wojsk polskich i radzieckich do Warszawy w styczniu 1945 roku, Belweder (niezniszczony) stał się siedzibą Prezydium Krajowej Rady Narodowej, którym kierował Bolesław Bierut. Jako prezydent urzędował tu do 1952 roku. Później Belweder widział kolejnych gospodarzy między innymi: Mariana Spychalskiego, Józefa Cyrankiewicza, Henryk Jabłoński i Wojciech Jaruzelski, który przez krótki czas sprawował urząd Prezydenta PRL. W wolnych wyborach powszechnych w 1990 roku Prezydentem Rzeczypospolitej Polski został wybrany Lech Wałęsa i od dnia 22 grudnia tego roku Belweder stał się jego siedzibą.
Oprócz „Dużego” Belwederu w Warszawie znajduje się tzw. Mały Belweder na Ochocie przy ul. Langiewicza nazwany tak w związku z barwnym lokatorem którym był Władysław Jaroszewicz . Jaroszewicz był przedwojennym komisarzem rządu na Warszawę – o jego zamiłowaniu do imprez i bogatego życia krążyły legendy, a także świadczą o tym… liczne pożyczki zaciągnięte pod zastaw domu. Jaroszewicz, był naczelnym playboyem ówczesnej Warszawy, niestroniącym od żadnych uciech. W 1937 roku sprzedał on willę Henrykowi Strasburgerowi, który sprawował wiele urzędów w II Rzeczpospolitej. Był m.in. ministrem przemysłu i handlu, Komisarzem Generalnym RP w Wolnym Mieście Gdańsku, działał też w. rządzie londyńskim w czasie II wojny światowej.
Ostatnim „Małym Belwederem” jest willa położona na Sadybie przy ul. Powsińskiej. Dom został wybudowany w 1926 roku dla Przemysława Podgórskiego który zamieszkał tam z żoną i pięciorgiem dzieci. Dom był usytuowany w strategicznym miejscu, na skrzyżowaniu drogi wylotowej z Warszawy i dróg polnych, z widokiem piętra na wszystkie otaczające strony. Już w czasie przewrotu majowego został zajęty na krótko przez jedną ze stron i ostrzelany przez drugą (podobnie jak w „dużym Belwederze”). Willa odegrała ważną rolę w czasie obrony Warszawy w 1939 roku (znajdował się sztab oddziałów broniących południowego rejonu Warszawy) oraz w czasie powstania warszawskiego gdzie znajdował się sztab dowództwa Sadyby.
Słowo Belvedere oznacza piękny widok. We wszystkich trzech omówionych budynkach, bardzo dobrze pasuje do ich ślicznego położenia.
Maciej Sotomski
Warszawiak od 7 pokoleń, urzędnik samorządowy,
miłośnik historii w tym historii Warszawy, licencjonowany przewodnik po Warszawie i Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Jest członkiem Warszawskiego Oddziału Przewodników PTTK-u.
Członek TMH od 2023 r.
Podcast Radia Kolor
5:19 min.
(kliknij logo)
Zobacz też inne odcinki cyklu:
- Lista odcinków: