Naukowcy wyekstrahowali i zsekwencjonowali DNA Egipcjanina, który żył między 4800 a 4500 lat temu. To najstarsze zsekwencjonowane DNA z Egiptu – pochodzi z czasów, kiedy budowano piramidy. Jego analizy wskazują na powiązania z Mezopotamią i rzucają nowe światło na rozwój starożytnej cywilizacji egipskiej.
Czterdzieści lat temu laureat Nagrody Nobla, Svante Pääbo, wyekstrahował DNA z liczącej 2400 lat egipskiej mumii dziecka. Później okazało się, że sekwencje te były zanieczyszczone współczesnym DNA, ale jego praca utorowała drogę nowym badaniom. W pracach tych naukowcy z Francis Crick Institute i Liverpool John Moores University (LJMU) wygenerowali pełną sekwencję genomu. Posłużył do tego ząb osoby, która żyła mniej więcej w czasie, gdy budowano pierwsze piramidy.
Wyniki oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-025-09195-5).
Powiązania z Mezopotamią
Naukowcy wyekstrahowali DNA z zęba osoby pochowanej w Nuwayrat, miejscowości znajdującej się 265 km na południe od Kairu. Następnie wykorzystali je do sekwencjonowania jej genomu. Szczątki zostały przekazane do Instytutu Archeologii w Liverpoolu (potem przeniesione do World Museum Liverpool), jeszcze gdy Egipt był pod rządami brytyjskimi.
Osoba ta zmarła w okresie Starego Państwa i została pochowana w dużym, szczelnie zamkniętym, ceramicznym naczyniu w grobowcu wykutym w zboczu wzgórza. Jej pochówek odbył się przed wprowadzeniem standardowej mumifikacji, co mogło pomóc w dobrym zachowaniu DNA. Klimat panujący w Egipcie oraz procesy wykorzystywane w mumifikacji szybko degradują materiał biologiczny. Osoba ta żyła kilka stuleci po zjednoczeniu Górnego i Dolnego Egiptu. Okres ten jest nazywany czasami jako epoka piramid, bo właśnie wtedy zaczęto stawiać pierwsze monumentalne budowle.
Analizując kod genetyczny, naukowcy wykazali, że większość przodków tej osoby pochodziło z Afryki Północnej. Około 80 procent genomu jest powiązane z liniami w Afryce Północnej. Pozostałe 20 procent jest powiązane z ludźmi żyjącymi w rejonie Żyznego Półksiężyca, w szczególności z obszaru Mezopotamii. Żyzny Półksiężyc to obszar Azji Zachodniej obejmujący między innymi dzisiejszy Irak, Iran czy Jordanię.
To pokazuje, że ludzie migrowali do Egiptu i krzyżowali się z miejscową populacją w tamtym czasie. Wyniki te pochodzą z badań genetycznych, ale wcześniej naukowcy doszli do podobnych wniosków analizując starożytne znaleziska archeologiczne. Artefakty te wskazują na powiązania handlowe i kulturalne z Żyznym Półksiężycem. Naukowcy uważają, że różne przedmioty, ale też style pisma czy sposopby wyrobu ceramiki, były wymieniane. Wskazują też, że więcej pełnych sekwencji genomu starożytnych Egipcjan pozwoliłoby lepiej zrozumieć ówczesne egipskie społeczeństwo, z migrantami i handlarzami przybywającymi z innych części Afryki i Mezopotamii.
Utalentowany garncarz
Analizy pozwoliły również poznać nawyki dietetyczne oraz środowisko, w którym ta osoba żyła. Badacze oszacowali też, płeć, wzrost, wiek i pozyskali informacje o stylu życia.
Był to mężczyzna, który prawdopodobnie dorastał w gorącej i suchej Dolinie Nilu, jedząc białko zwierzęce i rośliny, takie jak pszenica i jęczmień. To była typowa dieta Egipcjan z tamtych czasów. Zmarł między 2855 a 2570 rokiem p.n.e. Prawdopodobnie miał ciemne włosy, brązowe oczy i ciemną skórę. Miał około 160 centymetrów wzrostu, a sądząc po mocno startych zębach i oznakach zapalenia stawów, prawdopodobnie miał od 44 do 64 lat. To zaawansowany wiek jak na tamte czasy.
Sposób pochówku sugeruje, że miał wysoki status społeczny, ale jego ciało nosi ślady pracy fizycznej. Badacze sądzą, że mógł pracować jako garncarz lub w zawodzie wymagającym podobnej, siedzącej pozycji z wyciągniętymi nogami i rękami oraz pochyloną głową. – Jego kość kulszowa jest powiększona, jego ramiona wykazują oznaki powtarzanych ruchów tam i z powrotem, a w prawej stopie występuje znaczne zapalenie stawów. Choć są to tylko wskazówki, sugerują, że zajmował się wyrobem ceramiki przy użyciu koła garncarskiego – powiedział Joel Irish z Liverpool John Moores University zaznaczając jednocześnie, że po garncarzu nie oczekuje się pochówku zarezerwowanego dla wyższych klas. Być może był wyjątkowo utalentowany lub odniósł sukces, aby podnieść swój status społeczny.
– Ta osoba odbyła niezwykłą podróż. Żyła i umarła w krytycznym okresie zmian w starożytnym Egipcie, a jej szkielet został wykopany w 1902 roku i przekazany do World Museum Liverpool, gdzie przetrwał bombardowania, które zniszczyły większość szczątków ludzkich w tej kolekcji. Teraz jesteśmy w stanie opowiedzieć historię tej osoby, odkrywając, że część jej przodków pochodziła z Żyznego Półksiężyca, co podkreśla mieszanie się różnych grup w tym czasie – powiedział Linus Girdland Flink, współautor publikacji.
Naukowcy mają nadzieję, że nowe technologie pozwolą na bardziej szczegółowe i zniuansowane badania, co zaowocuje lepszym zrozumieniem starożytnej cywilizacji egipskiej i jej mieszkańców.
Źródło: The Francis Crick Institute, Science Alert, fot. Wikimedia Commons/Morhaf Kamal Aljanee/ CC BY-SA 3.0